Prus tutelas pro sa limba sarda. Marilotti de is 5 Isteddos: «Pro salvaguardare su sardu tocat chi ddoe siat su prenu reconnoschimentu de sa limba».

A pustis de degheoto annos su parlamentu est brontu a dare su bia lìbera a sa Carta europea de is limbas regionales o minoritàrias. Aprovada in Istrasburgu su 5 de onniasantu de su 1992, sa Carta fiat istada sutascrita dae s’Itàlia in su 2000 ma dae tando no est istada mai ratificada. Immoe unu disinnu de lege chi tenet comente a primu firmatàriu su senadore de su Movimentu 5 Isteddos Gianni Marilotti, aberit su caminu a custa novidade importante chi at a cunsentire de tutelare mègius a totus is livellos sa limba sarda, in is iscolas comente a in is universidades e in sa pùblica amministratzione, siat pro mèdiu de una programatzione adeguada in is palinsesti de su servìtziu pùblicu siat in sa retza.

«Sa ratìfica de sa Carta europea est una recherta chi dae tempus beniat avantzada dae totu su movimentu linguìsticu sardu» ispiegat Marilotti «pro ite garantit unu reconnoschimentu prus ampru de su patrimòniu culturale nostru. Gràtzias a sa ratìfica, at a èssere possìbile difatis crèschere in manera ulteriore s’impreu de sa limba sarda in sa pùblica amministratzione e in s’àmbitu de s’insegnamentu. Sa ratìfica donat difatis prus fortza a sa lege 482 de su 1999 in contu de minorias linguìsticas e a sa lege regionale in aprovada dae pagu».

Sa Carta est giai istada firmada dae 33 istados membros de su Cussìgiu de Europa e tenet comente obietivu cuddu su de promòvere s’usu de is limbas minoritàrias, pro more de amparare s’eredade e is traditziones culturales europeas, paris cun su respetu de sa voluntade de is sìngulos de pòdere impreare custas limbas in s’àmbitu de is fainas pùblicas o privadas. Su testu de sa Carta s’agatat in  custu ligàmine.

Sa mancada ratìfica sua est istada santzionada dae padu dae s’Artu commissàriu de is minorias natzionales de s’Osce (s’Organizatzione pro sa seguridade e cooperatzione in Europa) Lamberto Zannier, chi su 16 de mese de argiolas colafu, a oru de sa cunferèntzia internatzionale in su tema de is raportos tra Istados in matèria de minorias, aiat torradu a allegare sa netzessidade de “fàghere passos cuncretos pro amparare su deretu de is minorias a mantènnere biva sa cultura issoro” e pro custu aiat cumbidadu su Parlamentu italianu a aviare a sa lestra s’iter pro sa ratìfica de sa Carta europea de is limbas regionales o minoritàrias de Istrasburgu.

«Su respetu de is deretos umanos, paris cun cussos de is persones chi apartenent a minorias linguìsticas, difatis, comente est ispetzificadu in su Tratadu de Lisbona, est unu de is printzìpios subra cales si fundat s’Unione Europea» at naradu Marilotti. «Cun custa ratìfica, sa limba sarda at a tènnere in fines unu prenu reconnoschimentu e at a èssere prus fàtzile a nde cunsentire s’usu in totus is cuntestos, assigurende•nde aici sa salvaguàrdia e s’isvilupu».

Sardigna, su benèssere est sutta de sa mèdia natzionale: serbit unu cambiu de derettura supra salude e istrussione.

Sa Sardigna si acciappat oe in d’una posissione cumplicada po cantu pertocat su benèssere de sos tzittadinos suos. Lu evidentziat s’ISTAT po mesu de s’indittu BesT, chi controllat sas bistas divressas de sa calidade de sa vida in sas provintzias italianas. S’isula non segudat sos livellos medios natzionales, mancari bincat medas bortas cussos de su Mesudie. Intamen, sos datos iscopiant chi custa superioresa, mancari pitticca non podet faghere drommire sonnos pasidos: serbint interventos lestros e mirados, mescamente in sos campos de sa salude e de s’istrussione.

Su disvariu internu de s’iscrocca de sa Sardigna est evidente. Casteddu si annoditat po una condissione sotzio-accolomica de su tottu pius de favore, mentres sa provintzia de su Sud-Sardigna mustrat signales pius mannos de difficultade. Inoghe su benèssere est cuncentradu mescamente in calicuna zura allindada.

Sas difficultades pius graes bessint a fora in duos campos de fundamentu: sa salude e s’istrussione. Po sa sanidade, sa Sardigna presentat indittos chi anneant meda ligados a sa calidade de sa vida e sa cura de sas pessones. Galu pius assustante est sa situassione iscolastica e de sa formatzione. Una parte manna de sa populatzione de edade arta non tenet unu titulu de istudiu prus mannu, e sas cumpetentzias de base de sos istudiantes sunt meda pius bassas in cunfrontu a sa medìa italiana.

Fintas su reddidu de sas familias sardas reflettit una condissione accolomica debbile, mancari adduret menzus de atteras regiones de su Mesudie. Sos disvarios internos, bell’e gai, sunt marcados. Fintzas inube su reddidu medìu paret pius artu, s’ispartidura est divressa: pagos balanzant meda, mentres una arte manna de sa populatzione fadigat a arribbare a sa fine de su mese. Mancari custu cuadru tanadu, carchi signale positivu arribat dae sos campos de sa sicuresa e de s’ambiente.

Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2024-2025. LR 22/2018, art. 22