Sardigna in crisi de naschidas chi sighint a minimare.

Secundu su chi narat s’Istat, sa Sardigna sighit a minimare in sas naschidas, cunfirmandesi intre sas Regiones italianas pius corpadas dae custu problema negativu. S’isula accomettat una difficultade sempre pius manna in su cambiu de s’ingendra, cun semper pius pagos zovanos e un’imbezzamentu de sa populatzione chi arriscat de compromittere su tempus benidore socio-accolimicu de sa Regione.

S’edade media de sas mamas sighit a pigare,meledande s’incrinu a attrassare sa madernidade po motivos ligados a sa carriera,a sos problemas accolomicos e sa difficultade de ponnere impare sa vida familiare e proffessionale. Sa minimada de sas naschidas est su risurtadu de medas motivos chi si intritzant pari pari. Dae una parte, s’emigrazione de sos zovanos bogat a s’isula pessonas in edade de tennere fizzos, chi chircant tribagliu e un’istabilidade pius segura in atteros logos. Dae s’atteru,sas difficultades accolomicas e sa mancanzia de politicas balidas de azzudu a sas familias faghent divennere semper pius diffitzile de tennere fizzos.

Custu fenomenu, si non si faghet carchi cosa, arriscat de tennere conseguenzias fungudas supra sa vida sotziale e accolomica de s’isula, creande problemas supra sa disponibilidade de servitzios pubbricos, subra su sistema sanidariu e s’istrutzione.

Sos afficos de su tempus benidore mustrant sa necessidade de interventos pretzisos: agguantare sas naschidas e creare condissiones de favore po faghere addurare sos zovanos in s’isula. Solu po mesu de politicas balidas e un’impignu de tottus at a essere possibile cambiare custa ingrina e garantire unu tempus benidore pius firmu a sa Sardigna.Sa crisi de sas naschidas de s’isula non est solu una cosa tzerta e sigura,ma unu signale craru de sa necessidade de torrare a pensare a s’appitzigu intre tribagliu,familia e sotziedade po fraigare un’afficcu nou de creschida e isviluppu.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”

Sa Sardigna de su rennu: unu tempus de autonomia e podere locale in s’ìsula medievale.

S’istòria medievale de sa Sardigna est sinzalada dae unu tempus ùnicu, cussu de sos zuigados, rennos autònomos chi ant caraterizadu s’ìsula intre s’XI e su XIV sèculos. Custos istados pitticcos, nàschidos a pustis de s’abbasciamentu de gadimentu de su podere bizantinu e de sas incurtziones àrabas, rapresentant unu capìtulu de fundamentu pro cumprèndere s’identidade istòrica e polìtica de sa Sardigna.

A pustis de sa fine de su poderiu bizantinu, s’ìsula s’est ispartida in rennos autònomos guvernados dae zùighes, friguras chi auniant funtziones polìticas, militares e zudiziàrias. Sos zudicados fiant ghìados dae famìllias nòbiles locales e si fundaiant subra unu assentu amministrativu e zurìdicu avanzadu pro cussu tempus. A su cumintzu si nche contaiant bator printzipales: su Zudicadu de Casteddu, su Zudicadu de Arbarèe, su Zudicadu de Torres (o Logudoro) e su Zudicadu de Gaddura.

Donzi zudicadu teniat capitale, esèrtzitu, leges suas e una istrutura amministrativa autònoma, chi permitiat de guvernare un’ iscrocca ispartida comente cussa sarda. Su podere de sos zùighes non fiat assoludu: s’azzudaiant cun unu cunsìziu de nòbiles e funtzionàrios locales chi los azuaiant a leare detzisiones.

Sa leze iscrita, connota comente Carta de Logu, mescamente in su Zudicadu de Arbarèe, regulaiat sa vida polìtica, econòmica e sotziale, istabilinde reglas tziviles e penales e amparande sos diritos de sos tzitadinos. Custu còdighe legale fiat un’istrumentu avanzadu pro cussu tempus e at influentzadu sa legisladura sarda in sos sèculos a pustis.

Sos zudicados, puru essende indipendentes, non ant bìvidu mai isulados: sas bèndidas issoro fiant ligadas a s’istrinta  a sas potèntzias de su Mediterràneu, comente Pisa, Gènova, Aragona e su Papadu. A mesu de alliantzas, cojas e gherras, ant chircadu de deffèndere s’autonomia insoro e de affortigare su podere locale.

Intre totus, su Zudicadu de Arbarèe s’est distìntu pro sa resistèntzia a sas dominatziones istranzas, in particulare in su mentres de sa luta contra de sos aragonesos in su  sèculu XIV.

S’abbasciamentu  lentu  de sos zudicados at cumintzadu cun s’abbattigu de fora e cun sas lutas intro de issos. A sa fine de su sèculu XIV, s’Aragona est resurtada a cunchistare sa parte pius manna de s’ìsula, annetende sos territòrios de sos zudicados e revertinde sa Sardigna in una regione suta su controllu aragonesu. Comente si siat, sa memòria de sos zudicados e de sas lezes insoro est abarrada biva in sa cultura e in s’istòria locale.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”