In sa tzitadina de Cabuderra, una òpera noa de Manu Invisible si podet ammirare in su muru de un’iscola, rapresentende unu donu a unu de sos sìmbulos prus pretziosos pro totu sa comunidade: “Speranza”, dedicadu a sa figura de Maria Montessori, pedagogista istòrica chi at introduidu su mètodu disciplinare pro sos pipios basadu subra su printzìpiu fundamentale de sa “libertade de su dischente”.

Segundu s’artista sardu, “Cando una persone abbandonat su corpus pròpiu durante sa morte, lassat comente si siat unu sinnu indelèbile in su coro e in sa sotziedade in ue at bìvidu; unos cantos non si lìmitant a fàghere petzi custu, ma torrant a bìvere in sos sèberos, in su lìberu arbìtriu, in sas batallas personales de ognunu de nois”.

Custas persones- sighit s’artista- faghent s’Istòria e agatant unu modu umanu de abarrare in calicunu modu immortales. “Isperu-Speranza” est unu memoriale realizadu cun su contributu de diversas classes de sas iscolas de bia de Caprera, ue sa memòria de Maria Montessori no est petzi un’icona, ma assumet unu significadu profundu, trasmìtidu pro mèsdiu de su pensamentu de una pitzinna imberta in sa memòria esperienziale sua.

Si tratat de unu donu ispetziale a s’iscientziada chi at isvilupadu su mètodu Montessori, basadu subra sa libertade. Segundu su pensamentu suo, su pipiu est un’èssere cumpletu, capatzu de isvilupare energias creativas e dotadu de disponimentos morales. Petzi a traessu sa libertade, su pipiu podet espressare sa creatividade sua, giai presente in sa natura sua. Dae sa libertade nde devet istupare a foras sa disciplina, chi benit  dae su “traballu lìberu”. Cando su pipiu sèberat sena impedimentos una faina chi rispondet a s’istintu suo e chi li permitet de cròmpere a un’istadu de cuntzentratzione profunda, tando si manifestat sa disciplina. S’insegnante tenet su dovere de traballare pro mantènnere custu istadu a traessu de s’annestru a su movimentu, in ue su giogu tenet unu ruolu tzentrale. Cando su pipiu imparat a si mòvere sighende una fine chi est collegadu a sa faina mentale e chi li permitet de ghiare sa voluntade pròpia, tando podet èssere cunsideradu disciplinadu.

“Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2022-2023. LR 22/2018, art. 22”

Sa Sardigna de su rennu: unu tempus de autonomia e podere locale in s’ìsula medievale.

S’istòria medievale de sa Sardigna est sinzalada dae unu tempus ùnicu, cussu de sos zuigados, rennos autònomos chi ant caraterizadu s’ìsula intre s’XI e su XIV sèculos. Custos istados pitticcos, nàschidos a pustis de s’abbasciamentu de gadimentu de su podere bizantinu e de sas incurtziones àrabas, rapresentant unu capìtulu de fundamentu pro cumprèndere s’identidade istòrica e polìtica de sa Sardigna.

A pustis de sa fine de su poderiu bizantinu, s’ìsula s’est ispartida in rennos autònomos guvernados dae zùighes, friguras chi auniant funtziones polìticas, militares e zudiziàrias. Sos zudicados fiant ghìados dae famìllias nòbiles locales e si fundaiant subra unu assentu amministrativu e zurìdicu avanzadu pro cussu tempus. A su cumintzu si nche contaiant bator printzipales: su Zudicadu de Casteddu, su Zudicadu de Arbarèe, su Zudicadu de Torres (o Logudoro) e su Zudicadu de Gaddura.

Donzi zudicadu teniat capitale, esèrtzitu, leges suas e una istrutura amministrativa autònoma, chi permitiat de guvernare un’ iscrocca ispartida comente cussa sarda. Su podere de sos zùighes non fiat assoludu: s’azzudaiant cun unu cunsìziu de nòbiles e funtzionàrios locales chi los azuaiant a leare detzisiones.

Sa leze iscrita, connota comente Carta de Logu, mescamente in su Zudicadu de Arbarèe, regulaiat sa vida polìtica, econòmica e sotziale, istabilinde reglas tziviles e penales e amparande sos diritos de sos tzitadinos. Custu còdighe legale fiat un’istrumentu avanzadu pro cussu tempus e at influentzadu sa legisladura sarda in sos sèculos a pustis.

Sos zudicados, puru essende indipendentes, non ant bìvidu mai isulados: sas bèndidas issoro fiant ligadas a s’istrinta  a sas potèntzias de su Mediterràneu, comente Pisa, Gènova, Aragona e su Papadu. A mesu de alliantzas, cojas e gherras, ant chircadu de deffèndere s’autonomia insoro e de affortigare su podere locale.

Intre totus, su Zudicadu de Arbarèe s’est distìntu pro sa resistèntzia a sas dominatziones istranzas, in particulare in su mentres de sa luta contra de sos aragonesos in su  sèculu XIV.

S’abbasciamentu  lentu  de sos zudicados at cumintzadu cun s’abbattigu de fora e cun sas lutas intro de issos. A sa fine de su sèculu XIV, s’Aragona est resurtada a cunchistare sa parte pius manna de s’ìsula, annetende sos territòrios de sos zudicados e revertinde sa Sardigna in una regione suta su controllu aragonesu. Comente si siat, sa memòria de sos zudicados e de sas lezes insoro est abarrada biva in sa cultura e in s’istòria locale.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”