In s’antigòriu s’agataiat medas traballos chi oe in die non si faghent prus. Traballos chi si nche sunt pèrdidos pro more de sos cambiamentos epocales chi ant interessadu sa sotziedade sarda dae sa metade de su Noighentos finas a oe. Unu de custos traballos est de seguru cussu de su bandidore.  Difatis a unu tempus, pro donare sos avisos a sa populatzione sos comunos pagaiant un’òmine chi aiat s’incàrrigu de ghetare su bandu. Dae in oe su nòmene de Bandidore.

A in antis de s’arribu de sos Piemontesos su bandidore si naraiat “pregoneri”, dae su faeddu ispagnolu “pregon” chi bolet nàrrere annùntziu o boghe de su bendidore de caminu. Pro more de sa polìtica linguìstica bòlida dae sos Savòias contra s’ispagnolu, in in Sardigna “pregon” fiat istadu remplasadu dae su faeddu italianu “bandu”. In sardu custa paràula est abarrada in sos modos de nàrrere comente “ancu ti pregonet sa giustìtzia”, o “unu bandidu pregonadu”.

Torrende a su bandidore, non donaiat petzi annùntzios de su comunu, comente ordinàntzias o avisos istitutzionales ma,  a pagamentu, ghetaiat su bandu pro contu de privados o cummertziantes chi boliant bèndere sa mercantzia issoro.  Su bandidore si giraiat totus sos bighinados, ponendesi in logos artos de cantu totus ddu podiant intèndere.
A in antis de ghetare su bandu sonaiat una trumbita, e posca cumentzaiat a allegare: “Si betat custu bandu: òrdine de su sìndigu, a ùrtimu de mese de ladàmine, totu sos pastores, depent liberare de su monte. A chie no respetat cussa data, dd’ant a fàghere unu islogiamentu fortzadu”, opuru “Si betat custu bandu: a chie cheret trigu, a andare a domo de Antoni Congera”, ancora “Si betat custu bandu: a chie tenet deretu a collire su dinare de s’Eca, si depent presentare a s’Ufìtziu Comunale”.

Prus a mancu a s’agabbu de sos annos Sessanta, su traballu de su bandidore est andadu a si nche mòrrere paris cun sa limba sarda. Difatis sos bandidore ghetaiant su bandu in sardu, imbetzes dae sos annos ’70 in susu, a dare su bandu nche pensaiant sos impiegados comunales chi alleghende in italianu a unu micròfono collegadu a unu portaboghe elàtricu donaiant sos avisos sena bisòngiu de si girare totu sa bidda a pee.

Oe, cun s’isvilupu de ìnternet, sos comunos est raru chi betent su bandu, ma impreant prus che totu sistemas de messagìstica istantànea o sos sitos istitutzionales.

Pro   intèndere comente fiat su bandu chi ghetaiat sos bandidores ponimus un’esèmpiu raru de bandu registradu in Loceri in su 1956 dae is operadores de sa RAI. https://www.youtube.com/watch?v=Nz11mXFYtYs

“Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2022-2023. LR 22/2018, art. 22”

Carbònia, su Museo de su Carbone: unu viazu in sos tempos de sa memòria de su Sulcis de sas minas.

In su corizone de Carbònia, a intro de sa ‘idditzola de de Serbariu, b’at a dies de oe unu de sos museos pius de importu de sa Sardigna. Est su Museo de su Carbone, chi est dedicadu a s’istoria de sas minas. Est unu logu chi nos contat non solu s’istoria de cussu logu, ma fintzas sa vida de òmines e fèminas chi po annos e annos ant triballiadu in cussas minas.

Serbariu, inube si triballiaiat dae su 1937 a su 1964, fuit comente una funtana de abba semper bundante, inube sa zente si nche catzaiat su sìdiu de su tribàlliu. Est cussu su logu chi at batidu dinare meda a sa zona, ma puru energia manna a totu s’Itàlia. Su carbone de cussas minas, infatis, daiat tribàlliu a sas fàbricas, a sas tzentrales e a sas ferrovias, diveninde motore de modernizatzione industriale de totu sa natzione nostra.

Addaghi ant serradu sas minas, cussos logos pariat chi nos nche los depimus ismentigare, ca pariat chi non b’aperat abbarradu pius nudda. Invetze, b’ant fatu unu prozetu de recùperu e de valorizatzione manna, dande vida noa a totu cussos logos, chi sunt divènnidos unu museo chi, ancora a dies de oe, betat a pare sa memòria istòrica, sa didatica e sa capatzidade de divulgatzione.

Po chie andat a bìere custu museo, b’at paritzos zassos de visitare. B’est sa lampisteria, chi est su logu inube b’at una mostra chi est aberta totu s’annu e chi nos contat s’istòria de su carbone, de sa mina e de sos caragolos suos,ma puru de sa ‘idda de Carbònia, nàschida in su 1938 po retzire sas famìlias de sos triballiantes. Incue b’at unu muntone de làmpanas antigas chi si impreaiant in sas minas, ma b’at fintzas trastes e documentos, filmigheddos de sos tempos de tando fatos a sos triballiantes e puru intervistas fatas addaghi sa mina fuit zai serrada.

B’at puru fotografias meda de una bellesa rara. In custos caragolos e percolos chi nos permitint de atraessare sa mina, si podent bìere totu sos logos chi cada die sos minadores pupulaiant addaghi andaiant a triballiare. In sa sala Argani bi sunt poi totu sas màchinas chi permitiant su tribàlliu a tempos de tando.

Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2024-2025. LR 22/2018, art. 22