Pagu dies fait is studiantes de sa 5^A de su Litzeu Artisticu de Lanusei, ant acabbadu unu murale pigadu de su cuadru “Proserpine” de su prerafaellita inglesu, Dante Gabriel Rossetti.

Su progetu CLIL, coordinadu de sa Professora Maria Antonietta Fiera de Lìngua e Cultura Inglesa, chi est sa referente, est inghitzadu su primu de mese de ladàmine e a bellu, a bellu, in is oras de inglesu, fadende manera de alternare custu traballu a cussu traditzionale de su programma, at pigadu forma un’idea a s’opostu de cussu de printzìpiu.

A comente narat sa professora Fiera: “Est beros chi s’arte non si podet ispricare, ma cando custa si tramudat in didàtica o sa didàtica pigat valore artisticu, si podet e si depet fàghere su tentativu”. Sighit, narende chi sa classe, in sa realizatzione de su progetu, est bessida a comente una comunidade fraigadora de connoscentzia, aunde totus ant prodùsiu ideas de valore cun sa riflessione de totus, s’atividade de sa circa e sa collaboratzione. Non sunt mancados is momentos de dificultade e mancu cussos chi amus brigadu a su puntu de lassare pèrdere totu, ma a pustis at bintu s’amore pro s’arte e pro sa lìeradura inglesa de parte de totu sa classe e sa gana de sighire su progetu cun su gosu de semper. “Est tando chi apo torradu a agatare is scientes mios”, narat sa professora.

In su cuadru originale, narat sa professora, Proserpina abompiat un’arenada; est sìmbulu de amore e fidelidade coniugale, ma fintzas de presonia, ca, a comente narat su mitu, fiat pròpriu custu frutu a la negare sa possibilidade de torrare pro semper in su mundu de is bios. Papende ses sèmenes, dd’aiant cundennada a abarrare in s’oltretomba pro ses meses (in atòngiu e ierru), presonera in prus de un’amore chene felìtzidade; is ses meses abarrados fiat pòtzia torrare in sa terra (in beranu e in istade).

S’istòria de Proserpina o Persefone est cunsiderada unu sìmbulu de su mudamentu de is istangiones e de su mudamentu continu dae sa vida a sa morte. In su cuadru originale s’apubat, a is pabas de sa dea, unu lampalughe chi nde lompet de unu cuadradu luminosu e bolet nàrrere sa lughe in su mundu de is bios. In prus, Rossetti, non solu pintore, ma fintzas poeta, aiat insertadu unu sonetu, iscritu in italianu (inditu de s’amore suo pro sa tziviltade italiana), in susu a dereta in su cuadru, dedicadu a s’irgianada Proserpina.

In su murale fraigadu in sa 5^A de su Litzeu Artisticu, s’ìstoria mudat, a comente mudant is lughes, su suta fundu, su significadu, sa poesia a issa dedicada, su mitu, e àteros particulares. Intra is manos no abompiat prus un’arenada, ma unu lìburu chi poderat aforti a sei, sìmbolu de sa cultura chi la sarvat de sa presonia de un’amore faddidu; su suta fundu est luminosu, de unu biancu forte, ca sa fèmina, pintada pròpriu acanta de sa fentània de s’aula, pigat fintzas lughes naturales, in prus de cussas fraigadas in su murale; s’arenada, est a tesu de issa, est posta in su ladu contràriu; issa non tocat nudda finas a la fàghere martzitare e ruere de s’arenada, chi est in su tzentru de sa parete, in totu sa richesa sua.

Ci sunt iscritas in inglesu chi remonant is cuntzetos de bellesa e arte de sa literadura inglesa, presentados in antis de su poeta romanticu inglesu John Keats, cun su cultu suo de sa bellesa, e a pustis elaborados a bellu a bellu, in is annos imbenientes, de àteros estetas, pensadores, professores, iscritores, artistas a comente Gautier in Frantza, is Prerafaellitas, Walter Pater e Oscar Wilde in Inghilterra, gràtzias a custos s’Estetismu inglesu s’est afirmadu e isvilupadu pro semper in is ùrtimos annos de s’Otighentos cun su printzìpiu base chi est cussu de “Arte pro s’Arte”.

Custa evolutzione de su movimentu de s’estetismu est rafigurada in sa colonna tzentrale de s’aula, afiancada a manca de s’osservadore dae un’arenada mètziga, sìmbulu de su passadu tristu, e a dereta de sa moderna Proserpina, sìmbulu de s’esaltatzione de s’artista, autorevole e pregiosa, de s’intelletuale, no assugetada a is inditos de su pensamentu comunu, bona a bìvere sa vida sua “a comente un’òpera d’arte”. Su lìburu chi sa abompiat astrintu a sei, a comente chi essit sa sarvesa sua, cun su tìtulu “Art in the 21st Century” (s’Arte in sèculu bintunu), tennet fintzas un’àtera funtzione: cussa de faeddare de arte intra s’arte, impreare s’imbentu de arte in s’arte e torrada a mandare, duncas, a su cuntzetu de arte in sei. Ma, est craru, in agiunta a su significadu primàriu, su tìtulu e s’òpera murària podent arremonare retumbos emotivos diversos.

“Torro gràtzias a su Dirigente de s’Istitutu “Leonardo da Vinci” de Lanusei, Dot. Giovanni Andrea Marcello e a su Prof. Rosario Antonio Agostaro, a comente fiduciàriu de su Litzeu Artisticu de Lanusei, ca s’ant cuntzèdiu spàtzios e tempos pro su fraigu de s’òpera”, narat sa Professora Fiera. Serrat cun custas paràulas: “Gràtzias meda pruschetotu a is istudiantes de sa 5^A de su Litzeu Artisticu chi ant postu impare cuntzetos mannos intra immàginis, paràulas e lughes amostende de èssere lòmpios non solu a una cumpetèntzia artìstica manna, fraigada in custos chimbe annos, ma fintzas a un’àtera cumpetèntzia de importu mannu, cussa de interiorizare, movende dae s’analisi de s’òpera d’arte “Proserpine” in inglesu e fadende un’àtera cun medas significados, fotzis ancora non ammostados e cun iscoloriduras delicadas. Unu murale gasi at a pòdere èssere de seguru ùtile fintzas pro is studentes de is annos benidores chi ant a pòdere brintare in sa lìteradura e in s’arte inglesa intra modalidades de conoscèntzia de s’òpera diferentes de cussas atuales, ca sunt de impatu visivu prus mannu e, de seguru, de atzivimentu prus mannu a livellu didàticu-emotivu. Bravos totus!”.

 “Progetto finanziato con l’Avviso Pubblico IMPRENTAS annualità 2021-2022”

Sa Sardigna de su rennu: unu tempus de autonomia e podere locale in s’ìsula medievale.

S’istòria medievale de sa Sardigna est sinzalada dae unu tempus ùnicu, cussu de sos zuigados, rennos autònomos chi ant caraterizadu s’ìsula intre s’XI e su XIV sèculos. Custos istados pitticcos, nàschidos a pustis de s’abbasciamentu de gadimentu de su podere bizantinu e de sas incurtziones àrabas, rapresentant unu capìtulu de fundamentu pro cumprèndere s’identidade istòrica e polìtica de sa Sardigna.

A pustis de sa fine de su poderiu bizantinu, s’ìsula s’est ispartida in rennos autònomos guvernados dae zùighes, friguras chi auniant funtziones polìticas, militares e zudiziàrias. Sos zudicados fiant ghìados dae famìllias nòbiles locales e si fundaiant subra unu assentu amministrativu e zurìdicu avanzadu pro cussu tempus. A su cumintzu si nche contaiant bator printzipales: su Zudicadu de Casteddu, su Zudicadu de Arbarèe, su Zudicadu de Torres (o Logudoro) e su Zudicadu de Gaddura.

Donzi zudicadu teniat capitale, esèrtzitu, leges suas e una istrutura amministrativa autònoma, chi permitiat de guvernare un’ iscrocca ispartida comente cussa sarda. Su podere de sos zùighes non fiat assoludu: s’azzudaiant cun unu cunsìziu de nòbiles e funtzionàrios locales chi los azuaiant a leare detzisiones.

Sa leze iscrita, connota comente Carta de Logu, mescamente in su Zudicadu de Arbarèe, regulaiat sa vida polìtica, econòmica e sotziale, istabilinde reglas tziviles e penales e amparande sos diritos de sos tzitadinos. Custu còdighe legale fiat un’istrumentu avanzadu pro cussu tempus e at influentzadu sa legisladura sarda in sos sèculos a pustis.

Sos zudicados, puru essende indipendentes, non ant bìvidu mai isulados: sas bèndidas issoro fiant ligadas a s’istrinta  a sas potèntzias de su Mediterràneu, comente Pisa, Gènova, Aragona e su Papadu. A mesu de alliantzas, cojas e gherras, ant chircadu de deffèndere s’autonomia insoro e de affortigare su podere locale.

Intre totus, su Zudicadu de Arbarèe s’est distìntu pro sa resistèntzia a sas dominatziones istranzas, in particulare in su mentres de sa luta contra de sos aragonesos in su  sèculu XIV.

S’abbasciamentu  lentu  de sos zudicados at cumintzadu cun s’abbattigu de fora e cun sas lutas intro de issos. A sa fine de su sèculu XIV, s’Aragona est resurtada a cunchistare sa parte pius manna de s’ìsula, annetende sos territòrios de sos zudicados e revertinde sa Sardigna in una regione suta su controllu aragonesu. Comente si siat, sa memòria de sos zudicados e de sas lezes insoro est abarrada biva in sa cultura e in s’istòria locale.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”