Su calleddu nche fiat rutu a intro de unu canale de iscolu de s’abba pròina e arriscaiat de mòrrere allupadu. Ditza sua est istadu bidu dae un’iscuadra de operajos chi fiat traballende a presu de su riu e l’ant sarbadu a pustis de un’operatzione de sarbamentu ispetaculare.

Un’istòria chi a sa fine est andada bene gràtzias a s’interventu de unos cantos operajos de unu cantieri edile chi fiat traballende a presu de su riu. Sunt istados custos a intervènnere deretu atirados dae sos tzàulos disisperados de s’animale chi oramai fiat mesu ibèrghidu dae s’abba e dae su ludu de su canale. Sas fotografias e su vìdeu de su singulare sarvamentu sunt devènnidos virales: difatis sunt istados cumpartzidos milliones de bortas in totu su mundu, prenande sos muros de totu sos mèdia sotziales. Un’istòria chi at tentu unu finale chi at cummòvidu su mundu.

Ma andamus a bìdere sas fotos. In sas immàgines chi ant fatu literalmente su giru de sa retza, mustrat unu cane sarvadu dae unos cantos operajos cun sa pala de un’escavadore, a pustis de chi s’animale at arriscadu de mòrrere afogadu intre sas abbas de unu riu in Ecuadòr. Unu de sos operajos, in particulare, s’est sèidu intro sa benna de su mesu mecànicu de traballu e s’est fatu calare dae sos collegas cara a su riu, pro pòdere agiuare su cane a intrare a intro de sa pala. Su cane, sarbadu, est istadu portadu in deretura dae su veterinàriu pro sas bisitas mèdicas e pro bona sorte sua immoe istat bene. Sa fortuna de su cane est istada cussa de èssere istadu bidu pròpiu dae operjos chi aiant a disponimentu s’escavadore cun su bratzu mecànicu bastante longu de arribbare finas in intro de su canale, permitende a sos òmines de sarbare s’animale. Ma prus che totu sa fortuna sua est istada sa de àere agatadu òmines cun amantiosos de sos animales chi ant tentu su bonu coro de nche lu bogare dae su riu acanta nche fiat rutu.

Inoghe a suta sa fotografia e su vìdeu de su sarvamentu chi sunt devènnidos virales in rete.

 “Progetto finanziato con l’Avviso Pubblico IMPRENTAS annualità 2021-2022”

Sa Sardigna de su rennu: unu tempus de autonomia e podere locale in s’ìsula medievale.

S’istòria medievale de sa Sardigna est sinzalada dae unu tempus ùnicu, cussu de sos zuigados, rennos autònomos chi ant caraterizadu s’ìsula intre s’XI e su XIV sèculos. Custos istados pitticcos, nàschidos a pustis de s’abbasciamentu de gadimentu de su podere bizantinu e de sas incurtziones àrabas, rapresentant unu capìtulu de fundamentu pro cumprèndere s’identidade istòrica e polìtica de sa Sardigna.

A pustis de sa fine de su poderiu bizantinu, s’ìsula s’est ispartida in rennos autònomos guvernados dae zùighes, friguras chi auniant funtziones polìticas, militares e zudiziàrias. Sos zudicados fiant ghìados dae famìllias nòbiles locales e si fundaiant subra unu assentu amministrativu e zurìdicu avanzadu pro cussu tempus. A su cumintzu si nche contaiant bator printzipales: su Zudicadu de Casteddu, su Zudicadu de Arbarèe, su Zudicadu de Torres (o Logudoro) e su Zudicadu de Gaddura.

Donzi zudicadu teniat capitale, esèrtzitu, leges suas e una istrutura amministrativa autònoma, chi permitiat de guvernare un’ iscrocca ispartida comente cussa sarda. Su podere de sos zùighes non fiat assoludu: s’azzudaiant cun unu cunsìziu de nòbiles e funtzionàrios locales chi los azuaiant a leare detzisiones.

Sa leze iscrita, connota comente Carta de Logu, mescamente in su Zudicadu de Arbarèe, regulaiat sa vida polìtica, econòmica e sotziale, istabilinde reglas tziviles e penales e amparande sos diritos de sos tzitadinos. Custu còdighe legale fiat un’istrumentu avanzadu pro cussu tempus e at influentzadu sa legisladura sarda in sos sèculos a pustis.

Sos zudicados, puru essende indipendentes, non ant bìvidu mai isulados: sas bèndidas issoro fiant ligadas a s’istrinta  a sas potèntzias de su Mediterràneu, comente Pisa, Gènova, Aragona e su Papadu. A mesu de alliantzas, cojas e gherras, ant chircadu de deffèndere s’autonomia insoro e de affortigare su podere locale.

Intre totus, su Zudicadu de Arbarèe s’est distìntu pro sa resistèntzia a sas dominatziones istranzas, in particulare in su mentres de sa luta contra de sos aragonesos in su  sèculu XIV.

S’abbasciamentu  lentu  de sos zudicados at cumintzadu cun s’abbattigu de fora e cun sas lutas intro de issos. A sa fine de su sèculu XIV, s’Aragona est resurtada a cunchistare sa parte pius manna de s’ìsula, annetende sos territòrios de sos zudicados e revertinde sa Sardigna in una regione suta su controllu aragonesu. Comente si siat, sa memòria de sos zudicados e de sas lezes insoro est abarrada biva in sa cultura e in s’istòria locale.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”