Cantas bortas amus intesu ca non tocat a insinnare su sardu a is pitzinnos pro ite ddis notzet a imparare s’italianu? Naturalmente custa est un’idea isballiada, est unu pregiudìtziu chi est cuntestadu finas dae unu muntone de istùdios chi narant totu àtera cosa. Si in una famìlia su babbu allegat, pro esèmpiu s’italianu, e sa mamma faeddat su sardu, custu non causa peruna confusione in sa conca de is pitzinnos.  “Giai dae is primos meses de vida”, difatis, “is crios sunt capassos de gestire duas o peri prus limbas in su matessi tempus”, ddu narat Antonella Sorace, dotzente ordinària de linguìstica in s’Universidade de Edimburgu. Is chircas fatas dae sa linguista paduvana ant postu a notu chi is pitzinneddos bilìngue, o plurilìngue, durante sa fase de imparu faghent is matessi faddinas de is fedales issoro monolìngue e cando mesturant is allegas ddu fàghent pro pratitzidade o pro giogu. In prus, crèschere in un’ambiente bilìngue favoresset in is pitzinnos s’isvilupu de una mente prus isolta, prus pronta, prus ischida e prus capassa a fàghere cosas difìtziles, non solu a livellu verbale. Duncas, segundu sa professora Sorace, chi su 26 de onniasantu at a tènnere unu seminàriu subra de custu argumentu in sa Biblioteca Regionale de Casteddu, is pitzinnos bilìngue sunt prus dotados in cunfrontu a cussos chi chistionant una limba ebbia. In prus, gràtzias a àteros istùdios, s’est iscobertu chi is persones pesadas finas dae minores cun duas limbas sunt prus pagu sugetas  a tènnere maladias tìpicas de sa betzesa, comente  s’Alzheimer. Tando, custu est unu resone in prus pro  pesare is fìgios nostros in sardu, non costat nudda e ddos faghet crèschere prus abistos e prus sanos.

Salude in arretirada: creschet su pesu de su privadu e s’ ispesa a carrigu de sos tzitadinos

Su sistema sanitàriu pùbbricu sighit a pèrdere positziones, lassande logos semper prus mannos a sas istrutturas privadas, chi in logos diferentes – comente sa riabilitatzione – sunt giai divennidas sa parte importante de s’amparu assistenziale. Mentres sa parte privada cunfirmat sa presentzia sua, creschet in parallelu su costu de sas curas pro sos tzitadinos e creschet sa parte de chie renùntziat a sos trattamentos ca no podet poderare sas ispesas.

Est sa frigura de una privadizatzione a pagu a pagu e silentziosa cunfirmada dae s’anàlisi de sa Fundatzione Gimbe, chi mustrat comente sa salude pùblica siat perdinde capatzidade de risposta e universalidade. In Sardigna, segundu sos ùrtimos datos de sa Ragioneria Generale de s’Istadu po su 2023, sa parte de ispesas pùbbricas destinadas a sas istruturas privadas cunvenzionadas si firmat a su 13,2%, unu balore pius bassu de sa media natzionalema chi in donzi casu cunfirmat una tendèntzia importante.

Su disvàriu intre su chi su servìtziu sanitàriu pùbbricu resurtat a garantire e su chi benit delegadu a su privadu si refletet in deretu subra de sas famìlias. Intre su 2016 e su 2023, s’ispesa agguantada dae sos tzitadinos pro si bortare a istruturas sanitàrias privadas est creschida de su 137%, passende dae pagu prus de 3 miliardos a prus de 7,2 miliardos de èuros. Unu accreschimentu chi non pertoccat solu prestatziones ispetzialìsticas, ma fintzas servìtzios netzessàrios chi giai non sunt prus a disponimentu in tempus zustu in su sistema pùbbricu.

Sa cunsighèntzia est de una natzione in ube s’atzessu a sas curas divenit semper prus diffitzile. Listas de isettu longas, mancàntzias de personale e imbestimentos chi non bastant addescant unu assentu in ube chie si lu podet permittere si bortat a su privadu, mentres àteros renùntziant a esames, bìsitas o teràpias de fundamentu.

Unu cuadru chi torrat a ghettare sa dibatta subra de sa netzessidade de afortigare su servìtziu pùbbricu, garantinde cabidas, prozettazione e capatzidade organizativa.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”