Cantas bortas amus intesu ca non tocat a insinnare su sardu a is pitzinnos pro ite ddis notzet a imparare s’italianu? Naturalmente custa est un’idea isballiada, est unu pregiudìtziu chi est cuntestadu finas dae unu muntone de istùdios chi narant totu àtera cosa. Si in una famìlia su babbu allegat, pro esèmpiu s’italianu, e sa mamma faeddat su sardu, custu non causa peruna confusione in sa conca de is pitzinnos.  “Giai dae is primos meses de vida”, difatis, “is crios sunt capassos de gestire duas o peri prus limbas in su matessi tempus”, ddu narat Antonella Sorace, dotzente ordinària de linguìstica in s’Universidade de Edimburgu. Is chircas fatas dae sa linguista paduvana ant postu a notu chi is pitzinneddos bilìngue, o plurilìngue, durante sa fase de imparu faghent is matessi faddinas de is fedales issoro monolìngue e cando mesturant is allegas ddu fàghent pro pratitzidade o pro giogu. In prus, crèschere in un’ambiente bilìngue favoresset in is pitzinnos s’isvilupu de una mente prus isolta, prus pronta, prus ischida e prus capassa a fàghere cosas difìtziles, non solu a livellu verbale. Duncas, segundu sa professora Sorace, chi su 26 de onniasantu at a tènnere unu seminàriu subra de custu argumentu in sa Biblioteca Regionale de Casteddu, is pitzinnos bilìngue sunt prus dotados in cunfrontu a cussos chi chistionant una limba ebbia. In prus, gràtzias a àteros istùdios, s’est iscobertu chi is persones pesadas finas dae minores cun duas limbas sunt prus pagu sugetas  a tènnere maladias tìpicas de sa betzesa, comente  s’Alzheimer. Tando, custu est unu resone in prus pro  pesare is fìgios nostros in sardu, non costat nudda e ddos faghet crèschere prus abistos e prus sanos.

Carbònia, su Museo de su Carbone: unu viazu in sos tempos de sa memòria de su Sulcis de sas minas.

In su corizone de Carbònia, a intro de sa ‘idditzola de de Serbariu, b’at a dies de oe unu de sos museos pius de importu de sa Sardigna. Est su Museo de su Carbone, chi est dedicadu a s’istoria de sas minas. Est unu logu chi nos contat non solu s’istoria de cussu logu, ma fintzas sa vida de òmines e fèminas chi po annos e annos ant triballiadu in cussas minas.

Serbariu, inube si triballiaiat dae su 1937 a su 1964, fuit comente una funtana de abba semper bundante, inube sa zente si nche catzaiat su sìdiu de su tribàlliu. Est cussu su logu chi at batidu dinare meda a sa zona, ma puru energia manna a totu s’Itàlia. Su carbone de cussas minas, infatis, daiat tribàlliu a sas fàbricas, a sas tzentrales e a sas ferrovias, diveninde motore de modernizatzione industriale de totu sa natzione nostra.

Addaghi ant serradu sas minas, cussos logos pariat chi nos nche los depimus ismentigare, ca pariat chi non b’aperat abbarradu pius nudda. Invetze, b’ant fatu unu prozetu de recùperu e de valorizatzione manna, dande vida noa a totu cussos logos, chi sunt divènnidos unu museo chi, ancora a dies de oe, betat a pare sa memòria istòrica, sa didatica e sa capatzidade de divulgatzione.

Po chie andat a bìere custu museo, b’at paritzos zassos de visitare. B’est sa lampisteria, chi est su logu inube b’at una mostra chi est aberta totu s’annu e chi nos contat s’istòria de su carbone, de sa mina e de sos caragolos suos,ma puru de sa ‘idda de Carbònia, nàschida in su 1938 po retzire sas famìlias de sos triballiantes. Incue b’at unu muntone de làmpanas antigas chi si impreaiant in sas minas, ma b’at fintzas trastes e documentos, filmigheddos de sos tempos de tando fatos a sos triballiantes e puru intervistas fatas addaghi sa mina fuit zai serrada.

B’at puru fotografias meda de una bellesa rara. In custos caragolos e percolos chi nos permitint de atraessare sa mina, si podent bìere totu sos logos chi cada die sos minadores pupulaiant addaghi andaiant a triballiare. In sa sala Argani bi sunt poi totu sas màchinas chi permitiant su tribàlliu a tempos de tando.

Attività realizzata col contributo della Regione Sardegna — IMPRENTAS 2024-2025. LR 22/2018, art. 22