Is turres  de abbistamentu chi si podent ammirare in is logos de mare de sa Sardigna sunt a s’ispissu tzerriadas “saratzenas”. In sa majoria de is casos, imbetzes, sunt turres ispagnolas, belle totas fraigadas a inghìriu de sa segunda metade de su 1500. Faghiant parte, difatis, de cussu progetu de defensa chèrfiu dae s’imperadore Filipu II pro parare barra a is atracos de is corsaros de s’Àfrica de su Nord contra a is possidimentos de su Rennu de Ispagna. Esistint finas testimonias de fortalesas de orìgine genovesa e pisana (comente sa turre de Santa Maria Navarresa in Ogiastra) chi sunt istadas asseliadas o torradas a fraigare dae fundu dae is ispagnolos e posca dae is piemontesos, ma non tenimus turres saratzenas! Difatis, mancari is invasiones àrabas apant interessadu in una carchi manera peri is costas de sa Sardigna, finas a oe non tenimus noas de peruna turre marina de orìgine moresca, comente a cussas chi ddoe sunt in Ligùria, in Provèntzia o in Sitzìlia, in ue ddoe sunt testimonias de fortes e fràigos de defensa marinos fatos dae is moros.

Podet èssere però chi su nùmene “saratzenu” siat giustificadu dae s’idea chi sa funtzione issoro fiat “anti-saratzena”. A ogna menera, peri custa bia, nos agatamus a dae in antis de unu isbàlliu grave. Difatis is invasiones saratzenas, est a nàrrere cussas fatas dae is populatziones àrabas chi biviant in su Mashriq (Oriente), sunt acadèssidas tra su VII e su XI sèculu  a pustis de Cristu, mentras su pianu de defensa ispagnolu est de su sèculu XVI, duncas prus de 500 annos a in fatu. Is turres in chistione imbetzes fiant istadas pesadas contra a is atacos de in Barbarescos, est a nàrrere contra a is corsaros de is Regèntzias de s’Àfrica Setentrionale, istados chi fiant suta su controllu de s’Imperu Otomanu.

Custas faddinas a s’ispissu dipendent dae sa tendèntzia de nois sardos a autorapresentare su logu in ue bivimus pro mèdiu de is ogros de is chi non sunt sardos, duncas cun isteriotìpos e immaginatzione meda. Custu sutzedet pro ite nois non connoschimus bene s’istòria nostra. Diat a bastare a istudiare su tempus coladu nostru pro si rèndere contu chi tenimus un’istòria prena de acontessimentos e de fatos ecetzionale chi nisciuna “ricostrutzione idillìaca” podet cantzellare.

Gràtzia Deledda: su Nobel pro sa Literadura de su 10 de Nadale 1926

Propriu su 10 de nadale 1926, Gràtzia Deledda retziat su Prèmiu Nobel pro sa Literadura, bintrande in s’istòria comente sa prima fèmina italiana a alcansare custu reconnoschimentu de grandesa e comente una de sas boghes prus importantes de sa narrativa italiana de su Noighentos. Nàschida in Nùgoro su 27 de cabudanni 1871, Deledda at dedicadu sa vida sua a contare sa Sardigna, sa terra sua de nàschida, cun su connottu suo, sas
‘ bistas abrias e sas mudas de sa zente sua.

In sos romanzos suos cumparit ì cun fortza su ligàmene intre s’òmine e sa terra, intre su destinu personale e sas règulas morales de una sotziedade a bortas tosta e severa, in ube sas allegrias e sos patimentos s’intritzant in unu contu reale e umanu meda. S’iscritura de Deledda, simple ma cadria, aunit su realismu verista a unaintrospezione psicologica funguda, resessinde a revertire sas mudas locales in istòrias universales.

Òperas comente Elias Portolu, Cannas a su bentu e Sa mama non si alindant a contare sa vida sarda, ma iscoberint temas universales comente sa poberesa, su cunflitu morale, s’amore, sa zustìssia e sa chirca de sa redenzione. Sa giuria de su Nobel at apretziadu in manera particulare custa capatzidade de fàghere universale una realidade gai abbarbada in s’iscrocca, reconnoschinde a Deledda unu talentu capatze de faeddare a su coro de totus sos lettores, addia de su tempus e de su logu.

S’assignadura de su Prèmiu Nobel at rapresentadu non solu unu triunfu personale pro s’iscritora, ma fintzas unu mamentu de braga manna pro sa cultura italiana, in unu tempus in ube sas fèminas fadigaiant ancora a retzire reconnoschimentos internatzionales in su campu de sa literadura.

S’esèmpiu suo at abertu su caminu a sas ingendras benidoras de iscritoras italianas, mustrande chi istòrias arrighinadas in manera funguda in sa terra insoro pòdiant tènnere balore e attumbentzia universale. Ancora oe, Gràtzia Deledda abbarrat unu puntu de relata de sa narrativa italiana de su Noighentos, capatze de contare cun delicadesa e intensidade siat sa Sardigna siat s’ànimu umanu in sa cumplessidade sua.

“Attività realizzata con il contributo della Regione Sardegna – IMPRENTAS 2024- 2025.LR22/2018, art.22”